1956 yılında Kapalı Çarşı’da bir halıcı, Amerikalı bir diplomata bir albüm sattı.
Albüm, diplomat ve ailesiyle birlikte uzun bir yola çıktı. Nil Nehri’nden geçti, Abadan’a uçtu. Afganistan, Hindistan, Nepal, Burma, Kamboçya, Vietnam, Endonezya ve Japonya’ya gitti. Kendisini Kuzey Amerika’da buldu, Vermont’u gördü.
Sonra Toronto’da yeniden bulundu. İzlanda’da bir ara durak yapması gerekti, ama istikamet belliydi: Beyoğlu.
Albümün içinden Osmanlı bürokratı, hariciyeci, mutasarrıf, cemiyet adamı, oyuncu, karikatürist Yusuf Franko Kusa ile müthiş yeteneğiyle çizdiği 19. yüzyıl sonu Beyoğlusu ve insanları çıktı:
“Yusuf Franko’nun İnsanları.”
Lübnan’dan İstanbul’a göçen, Osmanlı Hariciyesi’nde kendine yer açan ve buradan yeniden Lübnan’a uzanan Franko Kusa ailesi; Şark Meselesi’nin göbeğinde, gündüzleri sıkı uluslararası pazarlıklarda, akşamları cemiyet davetlerinde boy gösteren Osmanlı paşaları ve yedi düvelin diplomatları; yerli ve yabancı sermayeciler, turistler, sanatçılar; kendini bulma ve gösterme sancısında bir sanat ortamı Beyoğlu’nda buluşmuştu. Yusuf Franko’nun albümü hepsini bir araya getiriyordu; hepsi, Yusuf Franko’nun 1884 ve 1896 yılları arasında oynattığı oyunu oynuyordu.
Şimdi oyuna katılma sırası bizde. Oyunun başlaması için bitenleri, oyunun dışında kalanları da unutmadan…
***
Küratör
Bahattin Öztuncay
Sergi Metinleri
K. Mehmet Kentel
Danışmanlar
Sinan Kuneralp, K. Mehmet Kentel
Proje Koordinasyonu
Ebru Esra Satıcı
Sergi Ekibi
Buket Coşkuner, Şeyda Çetin, Özge Ertem
Sergi Tasarımı
Yeşim Demir Pröhl, Demir Tasarım
Tasarım Uygulaması
Didem Uraler Çelik, Demir Tasarım
Sergi Prodüksiyonu
Sergikur
Fine Art Baskılar
Mas Matbaacılık
Albüm Fotoğrafları
Hadiye Cangökçe
Belge Fotoğrafları
Caner Aydoğan
Animasyonlar
Sinan Seven
Kukla
Sibel Altan
Çeviri
Umur Çelikyay
Işıklandırma
Nergiz Arifoğlu
İnteraktif Albüm ve Web Sitesi
Kakare Interactive
Teşekkürler
Ömer M. Koç’a cömert katkılarından dolayı teşekkür ederiz.
ARTER
Bibliothèque National de France (BnF)
Çelik Gülersoy İstanbul Kitaplığı
İBB Atatürk Kitaplığı
Institut Français d’Études Anatoliennes (IFEA)
İstanbul PTT Müzesi
Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi
Sadberk Hanım Müzesi
SALT Araştırma
Tüpraş
Barış Düzenli
Ceren Öner
Engin Deniz Akarlı
Funda Soysal
Gizem Tongo Overfield Shaw
Gökhan Akçura
Guillaume Doizy
Habibe Çıkılıoğlu
Lorans Tanatar Baruh
Melis Süloş Akyelli
Münevver Eminoğlu
Nedret İşli
Neslihan ve Deniz Yalav
Okan Kuzey
Pascal Leboutiller
Sara Yontan
Şahika Karatepe
Ufuk Mazlum
Yavuz Aykan
Zeynep Türkyılmaz
---
Sergi İçin Seçilmiş Kaynakça
Akarlı, E. Deniz. The Long Peace: Ottoman Lebanon, 1861-1920. Berkeley: University of California Press, 1993.
Akçura, Gökhan. “Abdülhamid’in huzurundaki yıldız.” Atlas Tarih 20 (Haz-Tem 2013): 128-133.
And, Metin. A History of Theatre and Popular Entertainment in Turkey. Ankara: Forum Yayınları, 1963.
Aracı, Emre. Naum Tiyatrosu: 19. Yüzyıl İstanbulu’nun İtalyan Operası. İstanbul: YKY, 2010.
Çeviker, Turgut. Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü 1867-1923. İstanbul: Adam, 1986.
__________Karikatür Üzerine Yazılar. İstanbul: İris, 1997.
Balcıoğlu, Semih. Başlangıcından Bugüne Türk Karikatürü. Karikatürcüler Derneği. İstanbul: Cem Yayınevi, 1971.
Birinci, Ali. “Meçhul bir karikatür ustamız: Yusuf Franko Paşa.” In Osmanlı Basın Yaşamı Sempozyumu, 169-173. Ankara: Gazi Üniversitesi Yay., 1999.
Buehr, Wendy. “The World of Yusuf Bey, an albüm of satirical drawings, only recently discovered by a talented Ottoman diplomat, provides an intimate glimpse of the international cabal that dismembered the sickman of Europe.” Horizon, vol.VIII, no.3, (Yaz 1966).
Demirakın, N. Işık. “A Study of the Ottoman Modernisation on the City: The Sixth Municipal District of İstanbul (1856–1877).” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bilkent University, 2006.
Doizy, Guillaume & JackHoudré. Bêtes de pouvoir – Caricatures du XVIle siècle à nos jours. Paris: Nouveau Monde, 2010.
Eldem, Edhem. “Istanbul as a cosmopolitan city: myths and realities.” In A Companion to Diaspora and Transnationalism, derleyenler A. Quayson ve G. Daswani, 212-230. Oxford: Blackwell, 2013.
Eminoğlu, Münevver, der. 1870 Beyoğlu 2000: Bir Efsanenin Monografisi = A Monograph on a Legend. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 2000.
Georgeon, François. “Rire dans l’Empire ottoman?” Revue du monde musulman et de la Méditerranée, n°77-78 (1995): 89-109.
Girardelli, Paolo. “Power or leisure? Remarks on the architecture of the European summer embassies on the Bosphorus shore.” New Perspectives on Turkey, no. 50 (2014): 29–58.
Göçek, Fatma Müge, der. Political Cartoons in the Middle East. Princeton: Princeton University Press, 1998.
Guédron, Martiel ve Laurent Baridon. L’Art et l’histoire de la caricature. Paris: Citadelle & Mezanod, 2006.
Gülersoy, Çelik. Tepebaşı Bir Meydan Savaşı. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 1993.
_____________ Beyoğlu’nda Gezerken. İstanbul: Çelik Gülersoy Vakfı, 2003.
Gürpınar, Doğan. Ottoman Imperial Diplomacy: A Political, Socialand Cultural History. London; New York: I.B. Tauris, 2014.
Honataux, Gabriel. “Mon temps.” Revue des deux mondes (Mart 1941).
İgüs, Esma. “A British Touch on Tanzimat: Architect William James Smith.” Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), v.2. n.3 (July 2015): 66–87.
Kemnitz, Thomas Milton. “The Cartoon as a Historical Source.” Journal of Interdisciplinary History. 4.1. (1973): 81-93.
Koloğlu, Orhan. Türkiye Karikatür Tarihi. İstanbul: Bileşim Yayınları, 2005.
Naum-Duhanî, Said. Vieilles gens, vieilles demeures. Topographie sociale de Beyoğlu au XIX siècle. Istanbul: Éditions du touring et automobile club de Turquie, 1947.
________________ Quand Beyoğlu s’appelait Péra. Les Temps qui ne reviendront plus. İstanbul: La Turquie moderne, 1956.
________________ Cinquante années d’oisiveté. İstanbul: Isis, forthcoming.
Öztuncay, Bahattin, der. Youssouf Bey: The Charged Portraits of Fin-de-Siècle Pera. Istanbul: Vehbi Koç Vakfı, 2016.
Satıcı, Ebru Esra. “Turkish Political Cartoons During WWII: A Case Study of Cemal Nadir Güler (1902-1947).” Unpublished Master’s Thesis, Koç Üniversitesi, 2011.
Selçuk, Turhan. Grafik Mizah. İstanbul: İris, 1998.
Smith, Colin L. The Embassy of Sir William White at Constantinople, 1886-1891. London: Oxford UniversityPress, 1957.
Süloş, Melis. “Performance as politics of westernization in the late Ottoman world.” Celebration, Entertainment and Theatre in the Ottoman World, derleyenler S. Faroqhi ve A. Öztürkmen, 432-446. London; New York: Seagull Books, 2014.
Topuz, Hıfzı. “Yusuf Franko Paşa’nın 19. Yüzyılda çizdiği karikatürler yeni keşfedildi.” Milliyet Sanat, no 221 (1977): 18-20, 33.
____________ Başlangıcından Bugüne Dünya Karikatürü. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1997
In 1956 a carpet seller in The Grand Bazaar sold an album to an American diplomat.
Along with the diplomat and his family, the album embarked on a long journey. It passed the Nile River, flew to Abadan, and went to Afghanistan, India, Nepal, Burma, Cambodia, Vietnam, Indonesia, and Japan. It found itself in North America, and got to visit Vermont.
Later it resurfaced in Toronto. It had to do a pit stop in Iceland, but its ultimate destination was Beyoğlu.
From the album emerged the Ottoman bureaucrat, diplomat, governor general, man of society, player, and caricaturist Yusuf Franko Kusa, as well as Beyoğlu of the late 19th century and its people drawn by an amazing talent: “The Characters of Yusuf Franko.”
The Franko Kusa family who migrated from Lebanon to Istanbul made a place for themselves in Ottoman foreign service and reached back for Lebanon once more. Deeply engaged in the Eastern Question, Ottoman paşas and diplomats from the great nations of the world showed up to conduct international negotiations during the day and attended society receptions in the evening. Local and foreign investors, tourists, artists, and an art scene experiencing the pains of self-discovery and exposure all met in Beyoglu. Yusuf Franko’s album collected all these elements, and from 1884 to 1896 they all played the game that he had staged.
Now it is our turn to join in the game, and we should not forget what had to end for the game to start, nor should we forget those who were left out.
***
Curator
Bahattin Öztuncay
Exhibition Texts
K. Mehmet Kentel
Advisors
Sinan Kuneralp, K. Mehmet Kentel
Project Coordination
Ebru Esra Satıcı
Exhibition Team
Buket Coşkuner, Şeyda Çetin, Özge Ertem
Exhibition Design
Yeşim Demir Pröhl, Demir Tasarım
Design Implementation
Didem Uraler Çelik, Demir Tasarım
Exhibition Production
Sergikur
Fine Art Prints
Mas Matbaacılık
Album Photographs
Hadiye Cangökçe
Document Photographs
Caner Aydoğan
Animations
Sinan Seven
Puppet
Sibel Altan
Translation
Umur Çelikyay
Lighting
Nergiz Arifoğlu
Interactive Album and Website
Kakare Interactive
Acknowledgements
We thank Ömer M. Koç for his generous support.
ARTER
Bibliothèque National de France (BnF)
Çelik Gülersoy Istanbul Kitaplığı
İBB Atatürk Kitaplığı
Institut Français d’Études Anatoliennes (IFEA)
İstanbul PTT Müzesi
Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi
Sadberk Hanım Müzesi
SALT Araştırma
Tüpraş
Barış Düzenli
Ceren Öner
Engin Deniz Akarlı
Funda Soysal
Gizem Tongo Overfield Shaw
Gökhan Akçura
Guillaume Doizy
Habibe Çıkılıoglu
Lorans Tanatar Baruh
Melis Süloş Akyelli
Münevver Eminoğlu
Nedret İşli
Neslihan ve Deniz Yalav
Okan Kuzey
Pascal Leboutiller
Sara Yontan
Şahika Karatepe
Ufuk Mazlum
Yavuz Aykan
Zeynep Türkyılmaz
---
Selected Bibliography for the Exhibition
Akarlı, E. Deniz. The Long Peace: Ottoman Lebanon, 1861-1920. Berkeley: University of California Press, 1993.
Akçura, Gökhan. “Abdülhamid’in huzurundaki yıldız.” Atlas Tarih 20 (Haz-Tem 2013): 128-133.
And, Metin. A History of Theatre and Popular Entertainment in Turkey. Ankara: Forum Yayınları, 1963.
Aracı, Emre. Naum Tiyatrosu: 19. Yüzyıl İstanbulu’nun İtalyan Operası. İstanbul: YKY, 2010.
Çeviker, Turgut. Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü 1867-1923. İstanbul: Adam, 1986.
__________Karikatür Üzerine Yazılar. İstanbul: İris, 1997.
Balcıoğlu, Semih. Başlangıcından Bugüne Türk Karikatürü. Karikatürcüler Derneği. İstanbul: Cem Yayınevi, 1971.
Birinci, Ali. “Meçhul bir karikatür ustamız: Yusuf Franko Paşa.” In Osmanlı Basın Yaşamı Sempozyumu, 169-173. Ankara: Gazi Üniversitesi Yay., 1999.
Buehr, Wendy. “The World of Yusuf Bey, an albüm of satirical drawings, only recently discovered by a talented Ottoman diplomat, provides an intimate glimpse of the international cabal that dismembered the sickman of Europe.” Horizon, vol.VIII, no.3, (Summer 1966).
Demirakın, N. Işık. “A Study of the Ottoman Modernisation on the City: The Sixth Municipal District of İstanbul (1856–1877).” Unpublished Master’s Thesis. Bilkent University, 2006.
Doizy, Guillaume & JackHoudré. Bêtes de pouvoir – Caricatures du XVIle siècle à nos jours. Paris: Nouveau Monde, 2010.
Eldem, Edhem. “Istanbul as a cosmopolitan city: myths and realities.” In A Companion to Diaspora and Transnationalism, edited by A. Quayson and G. Daswani, 212-230. Oxford: Blackwell, 2013.
Eminoğlu, Münevver, ed. 1870 Beyoğlu 2000: Bir Efsanenin Monografisi = A Monograph on a Legend. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 2000.
Georgeon, François. “Rire dans l’Empire ottoman?” Revue du monde musulman et de la Méditerranée, n°77-78 (1995): 89-109.
Girardelli, Paolo. “Power or leisure? Remarks on the architecture of the European summer embassies on the Bosphorus shore.” New Perspectives on Turkey, no. 50 (2014): 29–58.
Göçek, Fatma Müge, ed. Political Cartoons in the Middle East. Princeton: Princeton University Press, 1998.
Guédron, Martiel and Laurent Baridon. L’Art et l’histoire de la caricature. Paris: Citadelle & Mezanod, 2006.
Gülersoy, Çelik. Tepebaşı Bir Meydan Savaşı. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 1993.
_____________ Beyoğlu’nda Gezerken. İstanbul: Çelik Gülersoy Vakfı, 2003.
Gürpınar, Doğan. Ottoman Imperial Diplomacy: A Political, Socialand Cultural History. London; New York: I.B. Tauris, 2014.
Honataux, Gabriel. “Mon temps.” Revue des deux mondes (Mart 1941).
İgüs, Esma. “A British Touch on Tanzimat: Architect William James Smith.” Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), v.2. n.3 (July 2015): 66–87.
Kemnitz, Thomas Milton. “The Cartoon as a Historical Source.” Journal of Interdisciplinary History. 4.1. (1973): 81-93.
Koloğlu, Orhan. Türkiye Karikatür Tarihi. İstanbul: Bileşim Yayınları, 2005.
Naum-Duhanî, Said. Vieilles gens, vieilles demeures. Topographie sociale de Beyoğlu au XIX siècle. Istanbul: Éditions du touring et automobile club de Turquie, 1947.
________________ Quand Beyoğlu s’appelait Péra. Les Temps qui ne reviendront plus. İstanbul: La Turquie moderne, 1956.
________________ Cinquante années d’oisiveté. İstanbul: Isis, forthcoming.
Öztuncay, Bahattin, ed. Youssouf Bey: The Charged Portraits of Fin-de-Siècle Pera. Istanbul: Vehbi Koç Vakfı, 2016.
Satıcı, Ebru Esra. “Turkish Political Cartoons During WWII: A Case Study of Cemal Nadir Güler (1902-1947).” Unpublished Master’s Thesis, Koç Üniversitesi, 2011.
Selçuk, Turhan. Grafik Mizah. İstanbul: İris, 1998.
Smith, Colin L. The Embassy of Sir William White at Constantinople, 1886-1891. London: Oxford UniversityPress, 1957.
Süloş, Melis. “Performance as politics of westernization in the late Ottoman world.” In Celebration, Entertainment and Theatre in the Ottoman World, edited by S. Faroqhi and A. Öztürkmen, 432-446. London; New York: Seagull Books, 2014.
Topuz, Hıfzı. “Yusuf Franko Paşa’nın 19. Yüzyılda çizdiği karikatürler yeni keşfedildi.” Milliyet Sanat, no 221 (1977): 18-20, 33.
____________ Başlangıcından Bugüne Dünya Karikatürü. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1997