Yusuf Franko'nun İnsanları - Osmanlı İmparatorluğu’nda Çizgiler ve Yasaklar

Yusuf’un Dünyasını Haritalandırmak Mappıng Yusuf’s Unıverse

Lübnan’dan Pera’ya From Lebanon to Pera Diplomat, Cemiyet Adamı, Karikatürist: Yusuf Franko Kusa (1856–1933) Diplomat, Man of Society, Caricaturist: Yusuf Franko Kusa (1856–1933) “Kral’ın Adamları” “The King’s Men”

‘Yüklü’ Portreler ‘Charged’ Portraıts Avrupa’da Karikatür Caricature in Europe Osmanlı İmparatorluğu’nda Çizgiler ve Yasaklar Sketches and Bans in the Ottoman Empire

Günah, Sevap, Beyoğlu Vıce, Vırtue, Beyoğlu Beyoğlu Mizahı Beyoğlu Humor

Diplomatlar ve Mekânları Dıplomats and Theır Spaces 1885 İstanbul Konferansı The 1885 Istanbul Conference

Pera: Küresel Bir Sahne Pera: A Global Stage

Karikatüristin Ölümü The Death of a Carıcaturıst

Albümün Dışında, Efsanenin Ötesinde Outsıde of the Album, Beyond the Legend

Osmanlı İmparatorluğu’nda Çizgiler ve Yasaklar Sketches and Bans in the Ottoman Empire

1888. 1888.

Yusuf Franko bu isimsiz karikatüründe, yabancı gazetelere tekzip vermekle görevli Osmanlı bürokratını resmetmişti. Bu dönemde bu görevdeki kişi, Hariciye Nezareti Matbuat-ı Ecnebiye Müdürü Macid Paşa’ydı. In this untitled caricature, Yusuf pictured the Ottoman bureaucrat who was responsible with providing refutations to foreign newspapers. At this point, the appointee in question was Macid Paşa, the Director of Foreign Press at the Ministry of Foreign Affairs.

“Aman usta, dikkat et iyi benzesin.” N.P. / Ø.Z., Hayal. 13 Kasım 1874. “Oh master, take the picture carefully so that it bears a resemblance.” N.P. / Ø.Z., Hayal, November 13th, 1874.

“Çıngır çıngır ben geldim.”
K. Opçanadassis, Çıngıraklı Tatar,
4 Mart 1873. “Tin tin I’m here.”
K. Opçanadassis, Çıngıraklı Tatar,
March 4th, 1873.

Silhouttes par Hassan, 1905–1906.
Hassan.
Ömer M. Koç Koleksiyonu. Silhouttes par Hassan, 1905–1906.
Hassan.
Ömer M. Koç Collection.

“Değerli bir karikatürcü olan deniz subayı Guirois, bir albüm de yayınlamıştı: ‘Hasan’ın Albümü’ diye. Bu albümde Beyoğlu sosyetesinin tümü [Yusuf ve Naum dahil], pek yerinde bir güldürü kalemiyle dile getiriliyordu... İsveç Elçiliği’ne komşu olan Weiss Kitabevi, bu gemici ressamın pek zevkli ve iğneleyici biçimde çizdiği kişilerle dolup taşıyordu...”
(Said Naum-Duhanî) “The naval officer Guirois, who was a valuable caricaturist, had also published an album called ‘Hassan’s Album.’ In this, the whole of Beyoğlu society [including Yusuf and Naum], was pictured with an appropriately humorous twist. The Weiss Bookshop neighboring the Swedish Embassy, was full of people drawn by this seaman caricaturist in the most tasteful and taunting fashion...”
(Said Naum-Duhanî)

Tarihsiz.
“Bir fikir - Barones van Hobe’nin defterine çizildi.” Undated.
“An Idea - Drawn on the scrapbook of Baroness van Hobe.”

Karikatürün kamusal alandaki dolaşımının çok sınırlı olduğu bir dönemde Beyoğlu’nun yetenekli elitleri karikatür çizmeyi bir oyuna dönüştürmüş, birbirlerine verdikleri ‘yükleri’ bir sosyalleşme aracı olarak taşımışlardı. In a period where caricature had limited public circulation, the talented elites of Beyoğlu had turned drawing caricature into a game, they carried the ‘charges’ they made of each other as a tool of socialization.

Kont Preziosi
Kasım 1884. Kont Preziosi
November 1884.

1884.
“Benim ‘yük’üm.” 1884.
“My charge.”

Meşhur ressam Amadeo Preziosi'nin oğlu Roberto Preziosi'nin çizdiği Yusuf karikatürü. The Yusuf caricature drawn by famous painter Amadeo Preziosi's son Roberto Preziosi.

Osmanlı İmparatorluğu’nda karikatür, Avrupa’daki kadar hızlı biçimde kitleselleşmese de, 19. yüzyılın ikinci yarısında kendine hatırı sayılır bir takipçi buldu. Ermeni yazar ve çizerlerin hâkim olduğu mizah basınında ilk karikatürler 1860’ların sonunda yayınlandı. Ayıne-i Vatan (1867), İstanbul (1867), Diyojen (1870), Terakki Eğlencesi (1870), Hayal (1873) gibi dergiler ve Nişan Berberyan, Tınghır, Ali Fuat gibi çizerler, 1870’lerin basın ve entelektüel dünyasında kendilerine bir yer açtılar. Bu yer, karikatürün tarihsel gelişimine uygun biçimde, ‘yüklü’ bir yerdi ve siyasi otorite bu yükü taşımak konusunda pek de hevesli değildi. Nizamnamelerle denetlenmeye ve cezalarla engellenmeye çalışılan mizah basını, 1877’de kısa süre Meclis-i Mebusan deneyiminde mebusların gündemine dahi girdi. Meclis’in mizah basını konusunda aldığı görece özgürlükçü tavır, II. Abdülhamit tarafından benimsenmeyince, karikatür de büyük oranda kamusal alandan kişisel olana çekildi; kendini zaman zaman resimli dergilerin zararsız vinyetlerinde hatırlattı. Karikatür yeniden su yüzüne çıkmak için II. Meşrutiyet’i bekleyecekti; genç hariciyeci Yusuf Franko’nun ise bekleyecek sabrı yoktu.

Even if it was not popularized as swiftly as in Europe, the art of caricature gained a remarkable number of followers in the Ottoman Empire in the second half of the 19th century. The humor press, which was spearheaded by Armenian writers and cartoonists, published its first caricatures at the end of the 1860s. Periodicals such as Ayıne-i Vatan (1867), Istanbul (1867), Diyojen (1870), Terakki Eğlencesi (1870), and Hayal (1873), and caricaturists such as Nişan Berberyan, Tınghır, and Ali Fuat made a place for themselves in the press and intellectual world of the 1870s. In a manner fitting the historical development of the caricature, this was a ‘charged’ place, and the political authority was not too keen on shouldering this load. The government attempted to control the humor press through regulations and fines, and the issue even made it to the agenda of the deputies in 1877 during the short-lived Meclis-i Mebusan (National Assembly) experiment. Abdülhamid II did not adopt the relatively freedom-minded attitude that the Meclis took towards the humor press; hence for the most part caricature receded from the public area to the private. It occasionally made appearance in the form of harmless vignettes in illustrated magazines. The art of caricature would have to wait until the Second Meşrutiyet (The Second Constitutional Monarchy) era to resurface, but the young diplomat Yusuf Franko had no such patience.